1. MANTIK ANABİLİM DALI
Mantık bilimi, insanı düşünme ve düşündüklerini ifade etmede hatadan koruyan bir sanat/bilim olarak tarif edilmiştir. Bireyin kendi kendine ve çevresiyle hareket noktasının en temel alanıyla ilgilendiği için Müslüman filozoflar mantığı “ilimlerin başı” veya “ilimlerin hizmetkârı” olarak da isimlendirmişlerdir. Onları bu türden isimlendirmelere götüren sebep, mantık olmaksızın sağlam bir düşünme ve ifade/hareket noktasının daima hataya teşne olacağı mülahazasıdır. Bundan dolayı Müslüman bilginler, temeli Antik Yunan filozofları tarafından ortaya konulmuş ve sistemleştirilmiş olan bu bilime gereken önemi vermişler ve kendi kültür havzalarında hem diğer İslâm ilimlerinin hem de Batı düşünce geleneğinin faydalanabileceği devasa bir imkan/çalışma ve üretme alanını miras bırakmışlardır. Müslüman filozoflardan Kindî, Fârâbî, İbn Sînâ, İbn Rüşd, İbn Hazm, Gazali, Fahru’d-Dîn er-Râzî, Tûsî, Huneci gibi bilginlerin öncelikle mantıkçı olduklarını söylemek yerinde olur. Adı zikredilen bilginlerin en temel başyapıtlarının mantık eserleri olduğu rahatlıkla söylenebilir. Dolayısıyla mantık bilimi, Müslüman filozofların çalışmaları ile bilimler nezdindeki önemini kaybetmemiş, bilakis daha önce hiç tartışılmamış spesifik konuların ortaya konulup tartışılmasıyla müstesna yerini daima korumuştur.
İddia edildiği gibi İslâm düşüncesi ne Gazali ile ve ne de İbn Rüşd ile inkitaya uğramıştır. Bilakis oluşan devasa çalışma alanı İslâm kültürüne özgü olan şerh, haşiye, talik ve hamişlerle daha spesifik bir şekilde devam etmiştir. Özellikle mantık, her ne kadar bazı bilginler onun gerekliliği konusunda farklı düşünseler de, Osmanlı düşünce havzasında kendine ait yeri almıştır. Medreselerdeki yerini ve önemini koruduğu gibi son dönem yenileşme hareketlerindeki yerini de almıştır. Daru’l-Funûn’un Ulumu-ı Şer’iye bölümünde Felsefe Grubu derslerinin altında mantık dersi verilmiştir.
Cumhuriyet’in ilk İlâhiyat Fakültesi olan Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi 21 Kasım 1949 tarihinde açıldı. Fakülte 1949–1950 yılındaki ilk eğitim-öğretim yılında mantığı Mantık ve İlimler Felsefesi başlığı altında müfredatına koymuştur. Dersi merhum Prof. Dr. Hamdi Ragıp Atademir vermiştir. 1953 ve 1954 yapılan program değişikliğinde Felsefe ve Mantık Kürsüsü kuruldu ve yöneticiliğine, 02.02.1954 tarihli Senato kararıyla Prof. Atademir atandı. Prof. Atademir’le beraber “Felsefe ve Mantık Kürsüsü”nün öğretim elemanları: Doç. Dr. Kamuran Birand ve As. Necati Öner idi. 1953–54 ders yılından 1960’a kadar geçen dönemde “Felsefe ve Mantık Dersi”; haftada toplam 4 saat olup, 2. sınıfta 1 saat ‘Mantık’; 3.cü sınıfta ise 3 saat ‘Felsefe’ olarak okutuldu. 2 Mayıs 1954 Prof. Dr. Hamdi Ragıp Atademir milletvekili seçilip fakülteden ayrılınca yerine Hilmi Ziya Ülken geçmiştir. Felsefe ve Mantık Kürsüsü; 1960–61 öğretim yılında yapılan değişiklik ile ‘Felsefe Tarihi Kürsüsü’ ve ‘Sistematik Felsefe Kürsüsü’ olarak ikiye ayrıldı. 1961’de Sistematik Felsefe Kürsüsü’nde Ord. Prof. H. Z. Ülken ile Asis. Dr. N. Öner bulunmaktadır. Bu kürsüde 1. sınıfta 1 saat ‘Mantık’ ile 4. sınıfta 1 saat Sistematik Felsefe dersi okutulmuştur. Sistematik Felsefe Kürsüsü, 1967–68 öğretim yılında ‘Sistematik Felsefe ve Mantık Kürsüsü’ adını almıştır. Bu dönemde kürsü yöneticisi: Ord. Prof. H. Z. Ülken; Öğretim üye ve yardımcıları: Prof. Mehmet Karasan, Doç. Dr. N. Öner ve As. Muhsin Balakbabalar’dır. Ülken, kürsü başkanlığını 1973’e kadar devam ettirmiştir. H. Z. Ülken’in emekli olması üzerine M. Karasan kürsü başkanı olmuştur. 15.11.1974’de Karasan’ın vefatı üzerine Prof. Dr. Necati Öner Sistematik Felsefe ve Mantık Kürsüsü Başkanı olmuştur. 1972–1973 öğretim yılında yapılan düzenlemeyle Sistematik Felsefe ve Mantık Kürsüsü’nün dersleri: 2. sınıfta ‘Felsefeye Giriş’ (2 saat), ‘Mantık’ (2 saat); 3. sınıfta ‘Sistematik Felsefe’ (2 saat); 5.ci sınıfta ‘Din Felsefesi’ (Kelam ve İslam Felsefesi Bölümünde 2 saat)’dir. Sistematik Felsefe ve Mantık Kürsüsü, 1978–79 öğretim yılında “Sistematik Felsefe, Mantık ve Felsefe Tarihi Kürsüsü” adını almıştır. Bu dönemde kürsünün başkanı: Prof. Dr. N. Öner; öğretim üye ve yardımcıları: Doç. Dr. M. S. Aydın, Dr. Süleyman H. Bolay, Dr. M. Balakbabalar, Dr. H. Aydın, As. M. Tahir Yaren’dir. Sistematik Felsefe, Mantık ve Felsefe Tarihi Kürsüsü, 1982–83 öğretim yılında “Din Felsefesi ve Mantık Anabilim Dalı” adını alır. Anabilim Dalı’na bağlı Bilim Dalları: ‘Din Felsefesi’, ‘Mantık’ ve ‘Felsefe Tarihi’dir. Bu dönemde Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Necati Öner; öğretim üye ve yardımcıları ise: Doç. Dr. M. S. Aydın, Doç. Dr. Süleyman H. Bolay ve Dr. M. Tahir Yaren’dir. 1991–92 öğretim yılında yapılan değişiklikle “‘Mantık’”, Din Felsefesi’nden ayrılarak müstakil olarak “Mantık Anabilim Dalı” haline gelmiştir. 1994’te Prof. Dr. Necati Öner’in emekli olması üzerine Doç. Dr. M. Tahir Yaren 1994-2010 yılları arasında Mantık Anabilim Dalı başkanlığını yürütmüştür. Prof. Dr. M. Tahir Yaren‘in 40/b kapsamında İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ne görevlendirilmesi ile Anabilim Dalı başkanlığına 2010 yılında Prof. Dr. İsmail Köz atanmıştır. Anabilim Dalında halen Prof. Dr. İsmail Köz, Doç. Dr. Necmettin Pehlivan ve Ar. Gör. Mustafa Ülkü görev yapmaktadır.
Bologna Bilgi Sistemi-Mantık (Yüksek Lisans)
Bologna Bilgi Sistemi-Mantık (Doktora)
2. MANTIK ANABİLİM DALI AKADEMİK PERSONELİ
Prof. Dr. İsmail KÖZ (Anabilim Dalı Başkanı)
Prof. Dr. Necmettin PEHLİVAN
Ar. Gör. Mustafa ÜLKÜ