1. DİNLER TARİHİ ANABİLİM DALI
Dinler Tarihi, dinleri yer ve zaman göstererek inceleyen, bu incelemeleri yaparken karşılaştırmalara yer veren bir bilim dalıdır. Dinler Tarihinin tanımı “tarihi incelemelere” ve “karşılaştırmalı incelemelere” göre yapılır. Tarihi incelemelere göre Dinler Tarihi; tarih ve filoloji metotlarını kullanarak dinleri doğuş ve gelişmesinden inanç, ibadet, ahlak vb konularına kadar tarihi seyir içinde inceleyen bir disiplin; karşılaştırmalı incelemelere göre; dinlerin diğer dinlerle olan ilişkilerini benzer, farklı ve ortak özelliklerini karşılaştırmalı olarak ele alan bir bilim dalıdır.
Tarih sahnesinde görülmüş bütün dinler, Dinler Tarihinin konusudur. Dinler Tarihi dinlerin prensiplerini, onların çıkış ve gelişmelerini konu edinir, dinlerdeki fenomenler arasında karşılaştırmalar yapar.
Dinler Tarihi, nitelendirici (deskriptif) metot yanında tarih, sosyoloji ve filolojinin metotlarından faydalanır. Bu bilim Dalı, dinleri oldukları gibi ele alır. Dinler Tarihi alanında araştırmacıların, bir dine mensup olsun veya olmasın, çalışmalarında tarafsız davranması gerekir.
Dinler Tarihi bir takım bilim dallarından destek alır. Bunların başında Tarih, Din Fenomenolojisi, Din Sosyolojisi, Din Psikolojisi ve Din Felsefesi gelir. Dini metinler dil yardımıyla çözüldüğünden Dinler Tarihinin destek aldığı diğer bir dilim dalı Filolojidir. Ayrıca Mitoloji, Etnoloji, Arkeoloji, Sanat Tarihi, Folklor gibi bilim dallarından da Dinler Tarihi araştırmalarında faydalanılır.
Günümüzde insanlar ve toplumlar, birbirleriyle yakın ticari, iktisadi, siyasi, kültürel, askeri ve dini ilişkiler içindedir. Bu ilişkilerin sağlıklı bir şekilde yürümesi, dini inançların bilinmesine bağlıdır. Seyahat, basın-yayın ve internet gibi iletişim alanındaki gelişmelere bağlı olarak, insanların birbirleri hakkında bilgi edinme imkânları artmış, diğer inançlar ve hatta geçmişteki insanların inançları merak konusu olmuştur. Bunların yanında dinler arası rekabet, misyoner faaliyetleri, dinler arası ilişkiler, diyalog çalışmaları insanları kendi dinlerini ve diğer dinleri daha iyi öğrenmeye yöneltmiştir. Dinler Tarihi, dinleri objektif biçimde ortaya koymayı hedefleyen bir bilim dalıdır. Dinler Tarihi sayesinde din olgusu karşılaştırmalı olarak daha iyi anlaşılabilir. Özellikle Dinler Tarihinin kaynakları ve verileri diğer dini bilimler alanında yapılan çalışmalara malzeme temin eder. Dinler Tarihi çalışmaları günümüzde, diğer ilim dalları arasında önemli bir konumdadır. Doğu-Batı yakınlaşmasında, dinler arası ilişkilerde, artık Dinler Tarihi bilgisi ve kültürü inkâr edilemez bir yere sahiptir.
Modern Dinler tarihi çalışmalarının başlangıcı bir buçuk yüzyıla yakın bir süreye dayanır. Bu dönemi İslam Âlemindeki ve Batı’daki bazı çalışmalar hazırlamıştır. İslam Alemindeki Dinler Tarihi ile ilgili ilk kaynak olarak içinde Yahudilik, Hıristiyanlık, Haniflik, Sabiilik, Mecusilik ve Putperestlikten bahsedilen Kur’an-ı Kerim sayılmalıdır. İslam’ın ortaya çıktığı ilk dönemde İslam dünyasında dini tartışmaları ihtiva eden “makaleler”, müteakiben diğer dinlerle ilgili “reddiyeler”, fırka-mezheplerle beraber diğer dinlerden de bahseden “el-fırak (fırkalar)”, “er-red”, “ed-diyanat” ve “el-milel” tarzında eserler, ayrıca karşılaştırmalı Dinler Tarihi alanında da kayda değer çalışmalar ortaya çıkmıştır. İslam Âleminde Dinler Tarihi alanında çalışma yapan meşhur olmuş isimlerden bazıları el-Bağdadi, el-Bakıllani, İbn Hazm, Şehristan’dir.
Bir bilim dalı olarak Dinler Tarihi’nin dünyada olduğu gibi Türkiye’de de geçmişi fazla geriye gitmez. Dinler Tarihinin Türkiye’de ilmi bir disiplin haline gelmesi, 1949 yılında Ankara Üniversitesi’ne bağlı olarak açılan İlahiyat Fakültesi ile olmuştur. Bugün Türkiye’de 25 İlahiyat Fakültesi bulunmaktadır. Bu fakültelerin çoğuna Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi kaynaklık etmiş ve Dinler Tarihinin ilmi zemine oturmasına katkıda bulunmuştur. Bu zeminin oluşmasında ve diğer fakülteler için eleman yetiştirilmesinde, Türkiye’nin Dinler Tarihi sahasında ilk doktorasına, ilk profesörü ünvanına sahip Prof.Dr. Hikmet Tanyu’nun katkısı ve emeği büyük olmuştur. Hikmet Tanyu ile başlayan Dinler Tarihi geleneği diğer fakültelere de yansımıştır.
Ankara’da 1949 yılında İlahiyat Fakültesi’nin açılışına kadar Dinler Tarihi dersi, Darulfünun Edebiyat Fakültesinin 1874 yılı ders programında, Tarih-i Umumi ve Din-i Esatir’il-Evvelin adıyla yer almıştır. II. Meşrutiyetten sonra 1911’de “Ulum-u Şeriyye” dersleri arasında 6 saat “Tarih-i Din-i İslam” ve “Tarih-i Edyan” dersleri birlikte programda yer almıştır. 1914’te “Ulum-u Şeriyye Şubesi”nin “Medresetül Mütehassisin”e dönüştürülmesinden sonra “Kelam, Tasavvuf ve Felsefe Şubesi”nin ders programında da “Tarih-i Edyan” bulunmuştur. 1918’de Medresetü’l- Mütehassisin Medrese-i Süleymaniye’ye çevrildiğinde “Hikmet ve Kelam Şubesi”nde yine bu ad altında Dinler Tarihi okutulmuştur. Tevhid-i Tedrisat kanunu çıkınca Medrese-i Süleymaniye İlahiyat Fakültesi adını almıştır. Bu ilk İlahiyat Fakültesinin ders programında “Türk Tarih-i Dinisi” ve “Tarih-i Edyan” bulunmaktadır. 1933’te İlahiyat Fakültesinin kapatılmasından sonra kurulan İslam Tetkikleri Enstitüsünde “Türk Dinleri ve Mezhepleri Tarihi”, “Umumi Dinler Tarihi” dersleri vardır. 1949 yılında Ankara Üniversitesi bünyesinde açılan İlahiyat Fakültesinin ders programında Dinler Tarihi “Tamamlayıcı İlimler Grubu” içinde yer almıştır. Günümüzde Türkiye’de eğitim-öğretim hizmeti veren 25 İlahiyat Fakültesi vardır. İlahiyat Fakültelerinde 1982 yılında yapılan yeni düzenlemelerle Dinler Tarihi dersi, İslam Medeniyeti ve Sosyal Bilimler Bölümü içerisinde, Ankara Üniversitesi bünyesinde 1992 yılında alınan kararlar doğrultusunda yapılan değişiklikten sonra da Felsefe ve Din Bilimleri bölümü içerisinde yer almıştır.
Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde sırasıyla Hilmi Ömer Budda, Mehmet Karasan, Annemarie Schimmel, Hikmet Tanyu, Kemal Balkan, Mehmet Taplamacıoğlu, Günay Tümer, Mehmet Aydın ve Abdurrahman Küçük Dinler Tarihi dersini okutmuşlardır.
Bologna Bilgi Sistemi-Dinler Tarihi (Yüksek Lisans)
Bologna Bilgi Sistemi-Dinler Tarihi (Doktora)
2. DİNLER TARİHİ ANABİLİM DALI ÖĞRETİM ÜYELERİ
Prof. Dr. Ahmet Hikmet EROĞLU (Anabilim Dalı Başkanı)
Prof. Dr. Mustafa ERDEM
Prof. Dr. Baki ADAM
Prof. Dr. Mehmet KATAR
Prof. Dr. Ali İsra GÜNGÖR
Prof. Dr. Durmuş ARIK
Prof. Dr. Yasin MERAL
Doç. Dr. Cemil KUTLUTÜRK
Doç. Dr. Şahin KIZILABDULLAH
Ar. Gör. Mukadder SİPAHİOĞLU